PRZEMIANY SACRUM. MIĘDZY «IDIOTĄ» DOSTOJEWSKIEGO A «BLASZANYM BĘBENKIEM» GÜNTERA GRASSA

Анотація

W zakładanym porównaniu w obu przypadkach mamy do czynienia z bohaterami, którzy postrzegani są jako szaleńcy. Księcia Myszkina poznajemy przy tym najpierw jako przynajmniej do pewnego stopnia ustabilizowanego nerwowo człowieka wracającego z leczenia, a na końcu – jako znowu wracającego do szpitala dla umysłowo chorych. Bohater «Blaszanego bębenka» natomiast, ciągnąc swoją opowieść, przez cały czas znajduje się w szpitalu dla umysłowo chorych. W dziejach kultury nie tylko europejskiej szaleństwo z jednej strony postrzegane było jako występek godny kary, z drugiej – jako stan wybraństwa (szamani, czarownicy, kapłani, prorocy) pozwalający na bliski kontakt z sacrum. Na przykładzie wspomnianych dwu przypadków pokazać można ewolucję, jaka dokonuje się w reprezentowaniu tego sacrum między wiekiem XIX a końcówką XX wieku poprzez osobowość z jednej strony nieomalże świętego – łagodnego, dobrego, życzliwego ludziom i światu Myszkina, z drugiej strony – poprzez osobowość w dużej mierze złośliwą, naznaczoną swoistym demonizmem, od urodzenia podtrzymującą swoisty pakt z diabłem. Przy okazji zresztą proponowane ujęcie ujawnia, jak owo dobro reprezentowane przez Myszkina w jakimś sensie prowadzi do najstraszniejszych dramatów, gdy z kolei «szatańska» osobowość Oskara, paradoksalnie, potrafi zderzać się ze złem świata i kompromitować je.